رباعیات حکیم عمر خیام نیشا پوری

ہر چند کہ رنگ و روی زیباست مرا

ہر چند کہ رنگ و روی زیباست مرا
چون لالہ رخ و چو سرو بالاست مرا
معلوم نشد کہ در طرب خانہ خاک
نقاش ازل بہر چہ آراست مرا

٭٭٭

چون عہدہ نمی شود کسی فردا را

چوں عہدہ نمی شود کسی فردا را
حالی خوش دار این دل پر سودا را
می نوش بہ ماہتاب ای ماہ کہ ما
بسیار بگردد و نیابد ما را

چون در گذرم بہ بادہ شویید مرا

چون در گذرم بہ بادہ شویید مرا
تلقین ز شراب ناب گویید مرا
خواہید بہ روز حشر یابید مرا
از خاک در میکدہ جویید مرا

٭٭٭

چندان بخورم شراب کاین بوی شراب

چندان بخورم شراب کاین بوی شراب
آید ز تراب چون روم زیر تراب
گر بر سر خاک من رسد مخموری
از بوی شراب من شود مست و خراب

بر لوح نشان بودنی ہا بودہ است

بر لوح نشان بودنی ہا بودہ است
پیوستہ قلم ز نیک و بد فرسودہ است
در روز ازل ہر آن چہ بایست بداد
غم خوردن و کوشیدن ما بیہودہ است

ای چرخ فلک خرابی از کینہ تست

ای چرخ فلک خرابی از کینہ تست
بیدادگری پیشہ دیرینہ تست
وی خاک اگر سینہ تو بشکافند
بس گوہر قیمتی کہ در سینہ تست

چون چرخ بکام یک خردمند نگشت

چون چرخ بکام یک خردمند نگشت
خواہی تو فلک ہفت شمُر خواہی ہشت
چون باید مرد و آرزوہا ہمہ ہشت
چو مور خورد بہ گور و چہ گرگ بہ دشت

اجزای پیالہ ای کہ در ہم پیوست

اجزای پیالہ ای کہ در ہم پیوست
بشکستن آن روا نمی دارد مست
چندین سر و ساق نازنین و کف دست
از مہر کہ پیوست و بہ کین کہ شکست

می خور کہ بہ زیر گل بسی خواہی خفت

می خور کہ بہ زیر گل بسی خواہی خفت
بی مونس و بی رفیق و بی ہمدم و جفت
زنہار بہ کس مگو تو این راز نہفت
ہر لالہ کہ پژمرد نخواہد بشکفت

می خوردن و شاد بودن آیین منست

می خوردن و شاد بودن آیین منست
فارغ بودن ز کفر و دین؛ دین منست
گفتم بہ عروس دہر کابین تو چیست
گفتا دل خرم تو کابین من است

مہتاب بہ نور دامن شب بشکافت

مہتاب بہ نور دامن شب بشکافت
می نوش دمی خوش تر از این نتوان یافت
خوش باش و بیندیش کہ مہتاب بسی
اندر سر گور یک بہ یک خواہد تافت

از منزل کفر تا بہ دین یک نفس است

از منزل کفر تا بہ دین یک نفس است
وز عالم شک تا بہ یقین یک نفس است
این یک نفس عزیز را خوش میدار
کز حاصل عمر ما ہمین یک نفس است

شادی بطلب کہ حاصل عمر دمی است

شادی بطلب کہ حاصل عمر دمی است
ہر ذرہ ز خاک کیقبادی و جمی است
احوال جہان و اصل این عمر کہ ہست
خوابی و خیالی و فریبی و دمی است

این کہنہ رباط را کہ عالم نام است

این کہنہ رباط را کہ عالم نام است
آرامگہ ابلق صبح و شام است
بزمی است کہ واماندہ صد جمشید است
گوریست کہ خوابگاہ صد بہرام است

آن قصر کہ بہرام درو جام گرفت

آن قصر کہ بہرام درو جام گرفت
آہو بچہ کرد و رو بہ آرام رفت
بہرام کہ گور می گرفتی ہمہ عمر
دیدی کہ چگونہ گور بہرام گرفت؟

ہر ذرہ کہ بر روی زمینی بودہ است

ہر ذرہ کہ بر روی زمینی بودہ است
خورشید رخی زہرہ جبینی بودہ است
گرد از رخ آستین بہ آزرم افشان
کان ہم رخ خوب نازنینی بودہ است

امروز کہ نوبت جوانی من است

امروز کہ نوبت جوانی من است
می نوشم از آن کہ کامرانی من است
عیبم نکنید گرچہ تلخ است خوش است
تلخ است از آن کہ زندگانی من است

بسیار بگشتیم بہ گرد در و دشت

بسیار بگشتیم بہ گرد در و دشت
اندر ہمہ آفاق بگشتیم بگشت
کس را نشنیدیم کہ آمد زین راہ
راہی کہ برفت ، راہرو باز نگشت

ای بی خبران شکل مجسم ہیچ است

ای بی خبران شکل مجسم ہیچ است
وین طارم نہ سپہر ارقم ہیچ است
خوش باش کہ در نشیمن کون و فساد
وابستہ یک دمیم و آن ہم ہیچ است

دنیا دیدی و ہر چہ دیدی ہیچ است

دنیا دیدی و ہر چہ دیدی ہیچ است
و آن نیز کہ گفتی و شنیدی ہیچ است
سرتاسر آفاق دویدی ہیچ است
و آن نیز کہ در خانہ خزیدی ہیچ است

چون نیست ز ہر چہ ہست جز باد بدست

چون نیست ز ہر چہ ہست جز باد بدست
چون ہست ز ہر چہ ہست نقصان و شکست
انگار کہ ہست ہر چہ در عالم نیست
پندار کہ نیست ہر چہ در عالم ہست

تا کی ز چراغ مسجد و دود کنشت؟

تا کی ز چراغ مسجد و دود کنشت؟
تا کی ز زیان دوزخ و سود بہشت؟
رو بر سر لوح بین کہ استاد قضا
اندر ازل آن چہ بودنی است ، نوشت

دوری کہ در آمدن و رفتن ماست

دوری کہ در آمدن و رفتن ماست
او را نہ نہایت نہ بدایت پیداست
کس می نزند دمی درین معنی راست
کاین آمدن از کجا و رفتن بہ کجاست

تا چند زنم بہ روی دریا ہا خشت

تا چند زنم بہ روی دریا ہا خشت
بیزار شدم ز بت پرستان و کنشت
خیام کہ گفت دوزخی خواہد بود
کہ رفت بہ دوزخ و کہ آمد ز بہشت

نیکی و بدی کہ در نہاد بشر است

نیکی و بدی کہ در نہاد بشر است
شادی و غمی کہ در قضا و قدر است
با چرخ مکن حوالہ کاندر رہ عقل
چرخ از تو ہزار بار بیچارہ تر است

ابر آمد و زار بر سر سبزہ گریست

ابر آمد و زار بر سر سبزہ گریست
بی بادہ گلرنگ نمی شاید زیست
این سبزہ کہ امروز تماشاگہ ماست
تا سبزہ خاک ما تماشاگہ کیست

گویند بہشت عدن با حور خوش است

گویند بہشت عدن با حور خوش است
من می گویم کہ آب انگور خوش است
این نقد بگیر و دست از آن نسیہ بدار
کاواز دہل برادر از دور خوش است

چون آمدنم بہ من نبد روز نخست

چون آمدنم بہ من نبد روز نخست
وین رفتن بی مراد عزمی ست درست
بر خیز و میان ببند ای ساقی چست
کاندوہ جہان بہ می فرو خواہم شست

ساقی غم من بلند آوازہ شدہ است

ساقی غم من بلند آوازہ شدہ است
سرمستی من برون ز اندازہ شدہ است
با موی سپید سر خوشم کز می تو
پیرانہ سرم بہار دل تازہ شدہ است

از من رمقی بسعی ساقی ماندہ است

از من رمقی بسعی ساقی ماندہ است
وز صحبت خلق بی وفایی ماندہ است
از بادہ دوشین قدحی بیش نماند
از عمر ندانم کہ چہ باقی ماندہ است

من ہیچ ندانم کہ مرا آن کہ سرشت

من ہیچ ندانم کہ مرا آن کہ سرشت
از اہل بہشت کرد یا دوزخ زشت
جامی و بتی و بربطی بر لب کشت
این ہر سہ مرا نقد و ترا نسیہ بہشت

چون ابر بہ نوروز رخ لالہ بشست

چون ابر بہ نوروز رخ لالہ بشست
برخیز و بہ جام بادہ کن عزم درست
کاین سبزہ کہ امروز تماشاگہ تست
فردا ہمہ از خاک تو بر خواہ د رست

ہر سبزہ کہ بر کنار جویی رستہ است

ہر سبزہ کہ بر کنار جویی رستہ است
گویی ز لب فرشتہ خویی رستہ است
پا بر سر ہر سبزہ بہ خواری ننہی
کان سبزہ ز خاک لالہ رویی رستہ است

گویند کہ دوزخی بود عاشق و مست

گویند کہ دوزخی بود عاشق و مست
قولی است خلاف دل در آن نتوان بست
گر عاشق و مست دوزخی خواہد بود
فردا باشد بہشت ہمچون کف دست

این کوزہ چو من عاشق زاری بودہ است

این کوزہ چو من عاشق زاری بودہ است
در بند سر زلف نگاری بودہ است
این دستہ کہ بر گردن او می بینی
دستی است کہ بر گردن یاری بودہ است

دارندہ چو ترکیب طبایع آراست

دارندہ چو ترکیب طبایع آراست
از بہر چہ او فکندش اندر کم و کاست
گر نیک آمد شکستن از بہر چہ بود
ور نیک نیامد این صور ، عیب کراست

این بحر وجود آمدہ بیرون ز نہفت

این بحر وجود آمدہ بیرون ز نہفت
کس نیست کہ این گوہر تحقیق بسفت
ہر کس سخنی از سر سودا گفتہ است
زان روی کہ ہست کس نمی داند گفت

دل سر حیات اگر کماہی دانست

دل سر حیات اگر کماہی دانست
در مرگ ہم اسرار الہی دانست
امروز کہ با خودی ندانستی ہیچ
فردا کہ ز خود روی چہ خواہی دانست

گردون نگری ز قد فرسودہ ماست

گردون نگری ز قد فرسودہ ماست
جیحون اثری ز اشک آلودہ ماست
دوزخ شرری ز رنج بیہودہ ماست
فردوس دمی ز وقت آسودہ ماست

فصل گل و طرف جویبار و لب کشت

فصل گل و طرف جویبار و لب کشت
با یک دو سہ دلبری حور سرشت
پیش آر قدح کہ بادہ نوشان صبوح
آسودہ ز مسجدند و فارغ ز بہشت

بر چہرہ گل نسیم نوروز خوش است

بر چہرہ گل نسیم نوروز خوش است
در صحن چمن روی دل افروز خوش است
از دی کہ گذشت ہر چہ گویی خوش نیست
خوش باش و زدی مگو کہ امروز خوش است

حکیم عمر خیام